FORMASYONLAR NEDİR
Formasyonlar
Formasyon kelimesi içerdiği anlam açısından birden fazla öğrenin belirli bir düzlem üzerinde uyum içerisine yer alma şekli olarak yorumlanabilir. Spor müsabakalarından devlet toplantılarına, manav reyonundan ekonomik tablodaki verilere kadar belli formasyonlar hayatın ritmini ve düzenini temsil eder. Hayatın tam içinde şekillenen fiyat hareketlerinin de belirli formasyonlar altında bir araya gelmesi ve uyum göstermesi piyasanın geleceği ile ilgili fikir oluşmasına yardım edebilir. Olağan sürecinde belirli şartlar altında belirli bir tepkiyi oluşturan piyasanın farklı bir zamanda aynı şartlar oluştuğunda yine benzer tepkiler vermesi son derece doğaldır. Bu varsayımdan hareketle fiyatları oluşturan genel verilerin belirli şekillere bürünmesi bazen yatırımcı için son derece değerli öncü veriler teşkil eder. Formasyonları bilen ve grafiklerde okuyan yatırımcı geleceğe dair yatırım kararlarını verirken daha az risk üstlenmiş olur.
Eğitim serimizin bu alanında fiyat verilerini oluşturan mum çubuklarının beraberce belli bir görünüme bürünmesi ile ilgili sonuçları inceleyeceğiz. Belirgin şekilde daha önce tanımlanmış bir görünüme sahip toplulukların oluşturduğu şeklin ismi ve sonuçlarını ekran görüntüsüne dayalı olarak ele alacağız.
Bir bakışta belki hiçbir şey ifade etmeyen mum çubuğu dizilimleri dikkatli ve bilinçli gözlerle tekrar izlendiğinde pek çok formasyona ait ipuçları yakalamak mümkün olabilir. Oluşan şekilleri formasyonlarla bağdaştırabilmek genellikle yatırımcının subjektij bakış açısı ile ilgilidir ve bazen kişiler tarafından farklı noktalarda farklı formasyon görüntüleri yorumlanabilir. Formasyon oluşumuna ait yorum yapabilmek için bir süre grafik üzerinde geçmiş fiyatlar incelenip sonuçları algılanarak değerlendirme yapmak yeterli olabilir. Formasyon oluşumlarını algılayabilmek zaman içerisinde kısa sürede edinilen görsel bakış açısı yeteneği ile elde edilebilir. Gelişmekte olan formasyon oluşumunun birebir görünüm benzerliği oluşmasını beklemek gerekmez. Bazen formasyonu oluşturan bir şekil çıkıntısının, alt düzeyinin ya da genliğinin birebir tanımlara uymasını beklemek yersiz olur. Genel hatları itibari ile yeteri kadar oluşmuş benzerlik formasyon tanımı için yeterli sayılmalıdır.
Sizlere belli başlı formasyonları grafikteki görünüm örnekleri ile beraber aktarmaya çalışacağız.
İkili Dip Formasyonu
İkili dip formasyonu sıklıkla görülebilen, güvenilen bir formasyondur. Düşüşüne devam eden bir fiyatın dipten dönüşüne dair sinyal veren önemli bir dönüş formasyonudur.
Örnek şekilde görüldüğü gibi aşağı yönde hareketine devam eden fiyat ilk aşamada önemli bir destek noktasından geri döner. Bu nokta daha önce tespit edilmiş bir destek noktası olabileceği gibi rastlantısal, ya da önemli ekonomik gelişmelerin fiyatlara yansıdığı seviyeler de olabilir. Ancak her durumda yatırımcıların iradesini yansıtan önemli bir dayanak noktası durumundadır. Buradan geri dönen fiyat kısa süren bir toparlanma sürecinden sonra aynı seviyeye geldiğinde tekrar hareketine devam edemeyip geri dönüyorsa ilgili seviyenin önemli bir destek noktası olduğu teyit edilmiş olur. Eğer fiyat bir önceki dönüşünden daha uzak bir noktaya kadar ulaşmayı başarırsa ayı piyasasının cesareti kırılır ve hızlı alımlar baş gösterir.
Fiyatın iki kez kırmayı denediği noktalar dipleri, iki dip arasında yükselmeyi denediği son noktadan çizilmiş yatay bir çizgi de omuz hizasını oluşturur. Omuz çizgisi diye isimlendirilen bu önemli hat yukarı doğru kırıldığı anda boğaların hakimiyeti iyiden iyiye hissedilir ve alıma geçmek için en uygun koşullar oluşmuş olur. Omuz hizası üzerinde yükselişler çoğu kez hızlı ve kesintisiz olabilir.
İkili Tepe Formasyonu
İkili tepe formasyonu ikili dip formasyonu ile benzer özelliklere sahip olmakla beraber tek farkı yükselen bir grafikte ikili dibe göre simetrik özellikler göstermesidir.
Yukarı yönde hareketine devam eden fiyat ilk aşamada önemli bir direnç noktasına ulaşıp geri döner. Buradan geri dönen fiyat kısa süren bir toparlanma sürecinden sonra aynı seviyeye geldiğinde tekrar hareketine devam edemeyip geri döndüğünde ikili tepe formasyonunun son aşamasına geçilmiş olur. Bundan sonra fiyat daha önce gösterdiği geri noktasından daha aşağıya düşerse ikili tepe formasyonu tamamlanmış olur.
Fiyatın iki kez kırmayı denediği noktalar tepeleri, iki tepe arasında geri çekilmeyi denediği son noktadan çizilmiş yatay bir çizgi de omuz hizasını oluşturur. Omuz çizgisi diye isimlendirilen bu önemli hat aşağı doğru kırıldığı anda ayıların hakimiyeti kendini gösterir ve satışa geçmek için en uygun şartların oluştuğu anlaşılır. Omuz hizası altındaki düşüşler çoğu kez hızlı ve kesintisiz olabilir.
Üçgen Formasyonları
Üçgen formasyonları yönüne karar vermeye çalışan bir piyasada genellikle önemli beklentiler öncesinde oluşan belirgin ve güvenilir bir formasyondur.
Fiyatlar belirli bir hareket alanına sahipken bu alan gittikçe daralır ve bir süre sonra fiyatın hareket edebileceği bir genlik kalmaz. Bu durumda fiyat sıkışan noktadan belirli bir yöne fırlayarak yolunu bulur ve kendisine yeni bir akış alanı açar. Fiyatlar doğası gereği hareket etmek ister. Spekülasyon olmayan bir piyasada kazanç elde etmek mümkün olmayacağından fiyatın belirli bir harekete sahip olması arzulanan ve gerekli bir durumdur. Bu nedenle fiyatın bir süre sıkıştıktan sonra hızla bir yöne ilerleyip aradaki durağan dönemi kapatmak istemesi oldukça anlaşılabilir bir davranış şeklidir.
Üçgenler temel olarak üç bölüme ayrılmaktadır. İfade ettiği şekil açısından “yükselen üçgen”, “alçalan üçgen” ve “simetrik üçgen” olarak gruplandırılan bu formasyon topluluğu önemli haberlerin arifesinde sıklıkla görülen bir formasyon şeklidir.
Yükselen Üçgen Formasyonu
Yükselen üçgen formasyonunun hipotenüs kenarı gittikçe yükselen bir eğime sahip olur. Bu nedenle yükselen üçgen ismini alır. Fiyat üst tarafta belli bir direnç noktasına uygun olarak yataydaki izafi bir hattı geçemez. Ancak her seferinde geri çekildiğinde de aşağı yönlü hareketinin boyutu azalır. Dolayısıyla gittikçe daralan bir alanda fiyat sıkışır.
Yükselen üçgen formasyonunun kırılma noktasında fiyat hareketinin genellikle yukarı yönlü olacağı düşünülür. Dolayısıyla üçgenin üst sınır çizgisini anlamlı miktarda geçmesi alım sinyali için gerekli koşullar oluştuğunun habercisi olarak değerlendirilir. Çıkış esnasında fiyatın hızla yön bulma eğilimi bazen ters yönlü kısa ilerlemelere sebep olabilir. Bu durumda üçgen çıkışında kabul edilebilir miktarda yukarı yönlü hareketi teyit etmek için beklemek yararlı olabilmektedir.
Alçalan Üçgen Formasyonu
Yükselen üçgen formasyonunun tüm özelliklerine sahip olmakla beraber ilgili formasyonun alt simetrisi gibi çalışır. Hipotenüs kenarının eğimi aşağı yönlüdür. Fiyat alt tarafta belli bir destek noktasına uygun olarak alt tarafa geçemez.Ancak her geri dönüş her seferinde daha kısa olur ve fiyat gittikçe daralan bir aralıkta sıkışmaya başlar. Hareket edecek alan bulamayan fiyat sonunda sıçrama yaparak kendisine yeni hareket alanı açar.
Alçalan üçgen formasyonunun kırılma noktasında fiyat hareketinin genellikle aşağı yönlü olacağı düşünülür. Dolayısıyla üçgenin alt sınır çizgisini anlamlı miktarda geçmesi satım sinyali için gerekli koşullar oluştuğunun en önemli göstergesidir. Çıkış esnasında fiyatın hızla yön bulma eğilimi bazen ters yönlü kısa ilerlemelere sebep olabilir. Bu durumda üçgen çıkışında kabul edilebilir miktarda aşağı yönlü hareketi teyit etmek için beklemek yararlı olabilmektedir.
Simetrik Üçgen Formasyonu
Bazen üçgen oluşumunda piyasa beklentisi kararsızlık gösterebilir. Fiyat her iki yönden sıkışırken ne aşağı eğim ne yukarı eğimden söz etmek mümkün olmaz. Fiyat her seferinde yukarıda belli bir noktadan dönerken aşağıya ilerlediğinde orada da yine aynı uzunluktaki bir noktadan geri dönebilir. Dolayısıyla bir üçgen oluştuğu açıkça gözlenirken üçgenin yönü hakkında fikir edinmek mümkün olmaz.
Fiyatın gittikçe sıkıştığı ve uç noktaya ulaştığında yüksek bir ivmeyle bulunduğu noktayı aşarak hızla bir yöne ilerleyeceği açıktır ancak simetrik üçgen ismi verilen bu formasyonda yönü tayin etmek mümkün olmaz. Yapılabilecek en iyi şey fiyat yönü tamamen belli olduktan sonra hızla ilerlemekte olan yeni fiyat hareketinde yer alabilmektir.
Simetrik üçgen formasyonunda da yine kısa süreli ters hareketler oluşabileceği bilinciyle fiyatın bir süre için gerçek yönünü bulmasını beklemek en yararlı davranış olacaktır.
Omuz Baş Omuz Formasyonu
Omuz baş omuz formasyonu yükselen fiyat eğiliminin geri dönüşüne ait güvenilir sinyal üreten önemli formasyonlardan biridir. İngilizce deyimiyle “head and shoulders” teriminden Türkçe’ye çevrilen bu formasyon ilk bakışta bir baş ve yanında daha alçakta iki yanda omuz görüntüsüyle anılan tabire uyumlu bir görünüş sergiler.
Örnek şekilde peş peşe oluşmuş iki omuz baş omuz formasyonu konuyu açıklamaya yardımcı olacaktır. Görüldüğü gibi fiyatlar önce belli bir seviyede tepe yaparak omuz kısmını oluşturuyor. Sonrasında geri çekilen fiyat bir süre sonra daha büyük bir ivme ile yükseldiğinde daha yukarıda bir tepe oluşturuyor. Çoğu kez baş diye nitelendirilen bu tepenin genliği omuz diye ifade edilen kısmın genliğinden büyük olabilmektedir. Üçüncü aşamada neredeyse daha önce çizilen omuz tepeceğine eşdeğer yükseklikte ve boyutta başka bir omuz oluştuğu görülür. Omuz baş omuz formasyonunun bu şekilde oluşması formasyonun gerçekleştiği anlamına gelir.
Ancak dikkat edilmesi gereken nokta omuz baş omuz formasyonu tamamlandıktan sonra omuz ve baş alanlarının alt tabanını oluşturan destek çizgisinin aşağı yönde kırılmasını beklemektir. Formasyonun teyit edilmesi için fiyatın aşağı yönde kırılmış olması gerekmektedir. Aşağı yönde anlamlı miktarda ilerleyen fiyat yatırımcı için iyi bir satış sinyali olarak değerlendirilmektedir.
Ters Omuz Baş Omuz Formasyonu
Omuz baş omuz formasyonunun tüm özelliklerini taşıyan fakat fiyat grafiğinin alt kısmında simetrisi olarak oluşan bir formasyondur. Omuz baş omuz formasyonunun dikey eksende döndürülmüş halidir. Aşağı ilerleyen fiyat yönünde oluşur ve yukarı dönüş başlangıcını ifade eden güvenilir bir dönüş formasyonudur.
Aşağı yönlü ilerleyen fiyat öncelikle belli bir destek noktasında dip oluşturur. Geri dönüş yapan fiyat bir süre sonra daha yüksek bir ivme kazanarak tekrar düşüşe geçtiğinde daha alt seviyede daha büyük bir dip oluşturur. Baş diye ifade edilen kısım oluştuktan sonra yine düşüş eğilimine giren fiyat son hamlesinde baş kısmının ulaştığı noktaya ulaşamadan önceki omuz uzantısına ancak gelebilir. Sonuçta ters yönlü bir omuz baş omuz formasyonu görünür.
Formasyonun teyidi için fiyatın mutlaka omuz çizgisini yukarı yönlü kırması ve anlamlı miktarda ilerlemesi beklenmelidir. Omuz çizgisinin altında kalan fiyat alım için gerekli şartların oluşmadığının ifadesidir.
Dikdörtgen Formasyonu
Belirli bir yönde kararlılıkla ilerleyen fiyatın ters yönde tepkiyle karşılaştığı ve kısa bir bant içerisinde yukarı aşağı hareketlerle oyalanma sürecine girdiği alanın kısa adı dikdörtgendir. Genellikle kar realizasyonu esnasında yoğunlukla gözlemlenen ve ayıların boğalarla, boğaların ayılarla durup bir müddet çatıştığı karşılaşma koridorudur.
Dikdörtgen oluşumunda fiyat belli bir yerden aniden ters yöne dönüş yapar. Fakat karşı yönde gelişen bu hareket yine kısa bir alan içinde geri döndürülür. Böylece belli iki sınır arasında fiyat paralel eksende gidip gelir. Bunun sonucunda ilgili alanda bir dikdörtgen oluşumu meydana gelir.
Dikdörtgenler hem düşen, hem yükselen trend esnasında görülebilir ve çıkışında önceki ilerleme yönü muhtemelen korunur. Yani dikdörtgen çıkışlarındaki fiyat yönünün dikdörtgen oluşmaya başlamadan önceki yönle aynı olması daha yüksek ihtimaldir.
Yükselen bir grafikte oluşan dikdörtgen için üst direnç noktası yukarı kırıldığı anda alım, alçalan bir grafikte oluşan dikdörtgen için alt destek noktası aşağı kırıldığı anda satım emri vermek riski azaltır.
Bayrak Formasyonu
Bayrak formasyonunun genel davranışı dikdörtgen formasyonuna benzer özellikler taşımasına rağmen fiyata ters yönde oluşan akımın şiddeti daha yüksek olduğundan ilerleyen fiyatın tam tersi istikamette oluşan kısa bir geri dönüş alanı görülebilir. Şekil itibari ile bayrağı anımsattığı için bu adı almıştır.
Belli bir yönde ilerleyen fiyat kar realizasyonu, düşük öneme sahip ekonomik verilerin açıklanması veya benzer sebeplerle herhangi bir yerde tepkiyle karşılaşıp trende tam ters yönde kısa süreli dönüşler gösterebilir. Bu geri dönüş paralel iki destek ve direnç sınırı arasında belirlenmiş fiyat kanalı aralığında gerçekleşir. Ancak bu geri dönüş hareketi genellikle dikdörtgenlerdeki gibi ömre sahip olmaz ve kısa sürede içerisinde fiyat kaldığı yerden eski trendine uygun hareket etmeye devam eder.
Bayrak çıkışlarında fiyat muhtemelen bayrak oluşmaya başlamadan önceki yönde hareket etmeye geri döner. Bayrak formasyonu çıkışında fiyatın bayrağı kırarak bir süre ilerlemesini beklemek pozisyonun riskini azaltmak açısından büyük önem taşır. Alçalan bir piyasa için bayrağın alt kenarının aşağı yönlü kırılması satış sinyali, yükselen bir piyasa için bayrağın üst kenarının yukarı yönlü kırılması alış sinyali için uygun bir şart olarak kabul edilmektedir.
Takoz Formasyonu
Takozlar belirli bir dönem içerisinde fiyatların nispi olarak gittikçe daha az genlikte hareket ettiği ve giderek sıkıştığı alanı ifade eden bir oluşumdur. Oluşum şartları nispeten üçgenlere benzemekle beraber oluşum süreci çok daha uzundur ve daralan her iki sınır çizgisi ufukta birleşmeden fiyat kırılır.
Takozun eğimi takozun yönü olarak betimlenir ve takoz çıkışında fiyat genellikle aynı yönde kırılma eğilimi gösterir. Ancak bu ihtimal üçgen formasyonlarındaki gibi kuvvetli bir faktör değildir. Dolayısıyla üçgen formasyonundaki kadar güvenilir bir yön tayini yapmak riski yükseltebilir. Takoz formasyonundan en iyi yararlanma şekli takoz sınırları kırıldıktan sonra yaşanacak yüksek ivmeli uzun soluklu harekette yer almak olacaktır. Dolayısıyla takoz sınırını yukarı kıran harekette alım, aşağı kıran harekette satım pozisyonu açmak iyi bir yatırım stratejisi olacaktır. Ancak kırılma hareketinin ters yönlü kısa süreli bir tepki olup olmadığını anlamak için fiyatın takozdan anlamlı miktarda uzaklaşmasını beklemek akıllıca bir davranış olacaktır.
Takozlar diğer formasyonlar kadar sıklıkla görülmemesine rağmen önemli bir formasyondur ve yüksek öneme sahip ekonomik hareketlerde görülmesi muhtemeldir.
