Dolandırıcı ICO’lar nasıl tespit edilir?
Dolandırıcı ICO’lar nasıl tespit edilir?
Geliştirici ekip hakkında bulabileceğiniz her şeyi öğrenin
Öncelikle, geliştiricilerin isimsiz kişiler olmadığından emin olun. Eğer gizliyseler, projeye körü körüne dahil olmamakta, kafada büyükçe bir soru işareti çizmekte fayda var. Bilhassa geliştirme ekibine ve danışma kuruluna odaklanarak isimleri Google’da aramak önemli. Pek çok sahte ICO, rastgele kişilerin fotoğraflarını koyarak naif yatırımcılara olta atıyor. Vitalik Buterin gibi popüler isimler olmasa da bahsi geçen kişilerin doğruluğunu birkaç kez kontrol edin.
Ekip üyelerinin hangi okulda okudukları, hangi konuda uzmanlaştıkları ve daha önce ne tür konular üzerinde proje ürettikleri gibi ayrıntıları da kontrol etmekte fayda var. Bahsi geçen kişilerin daha önce kripto para konusunda deneyimli olup olmadıklarına, varsa önceki ICO projelerine ve içinde yer aldıkları projelerin üzerindeki etkilerine odaklanın. Burada aradığınız şey, yeni projenin başarılı olması için kişilerin önceki deneyimlerinin yeterli olup olmayacağıdır.
Projenin umut verici olduğuna dair önemli işaretlerin başında şeffaflık gelir. ICO’nun web sitesinde ekip üyelerinin LinkedIn, GitHub veya Twitter hesaplarıyla bağlantısı varsa tadından yenmez. Yine de de işi sıkı tutmalı, hesapların ne kadar zaman önce oluşturulduklarına ve ekip üyelerinin bunları ne kadar aktif biçimde kullandıklarına bakarak kişilerin gerçekliğini kontrol etmelisiniz. Zira sosyal medya hesaplarını taklit etmek zor bir iş değil.
Topluluğu ve haberleri kontrol edin
ICO'ların geniş ve en önemlisi herkese açık bir topluluğa sahip olduğundan emin olmalısınız. Yatırımcılar açısından ICO’ya ait Slack veya Telegram hesaplarının olması çok iyi bir işarettir. Facebook, Twitter veya Reddit gibi diğer kaynaklar da ICO'yu değerlendirirken son derece kullanışlı olabilir.
Proje sahiplerinin para karşılığı paylaşım yaptırıp yaptırmadığını kontrol edin. Kimi proje geliştiricileri, hem medya kanalları üzerinden hem de topluluk üyelerinden haklarında olumlu yorum yapmaları için para ödemiş olabiliyorlar. Para karşılığı gönderiler yapan, projeyi ballandırarak anlatan kişilere rastlanıyor. Elbette bu tip gönderiler projenin aldatmaca olduğu anlamına gelmez. Lakin işinin ehli ekip üyelerinden oluşan ve umut vadeden bir projenin iyi bir tanıtım kampanyası dışında bu tür taktiklere ihtiyacı olmayacaktır.
Ayakları yere sağlam basan ICO projeleri, ekosistem hakkında haber yapan medya kuruluşlarına gönderdikleri basın bültenleri ile adlarını duyurur, verdikleri röportajlardaki vurucu cümlelerle dikkat çekmeye çalışırlar. Ekibin aktif biçimde sosyal medyada yer almaları ve yatırımcılarla sürekli iletişim kurmaları da iyiye işarettir.
Projenin aşamaları ve girişim yatırımlarını kontrol edin
Projenin ICO başlatmadan evvel hangi gelişim aşamalarından geçmesi gerektiğine dair yazılı bir kuralı yoktur. Bazen ortada sadece teknik doküman (white paper) ve projenin yakın gelecekteki hedeflerini içeren bir yol haritası bulunur. Bazense ürünün sadece sınırlı işlevleri yerine getiren beta sürümü geliştirilmiştir. Bazı projelerdeyse ürün piyasaya sürülmüş bile olabilir.
Elbette, tamamen çalışan bir ürüne sahip, piyasaya sürülmesine iyice yaklaşmış projelere yatırım yapmak her zaman daha güvenlidir. Genel olarak yatırımcılar, en azından bazı çalışma kodlarının ilan edildiği, kısmen de olsa çalışan projelere öncelik verme eğilimindedirler. Buna rağmen ortada hiçbir kodun bulunmadığı ICO'ların da başarılı olduğu gerçeğini unutmamak gerek.
ICO aşamasına geçmiş girişimler için bir başka güven kriteri de girişim sermayesi (Venture Capital – VC) yatırımlarıdır. Girişim sermayedarları normalde büyük ve deneyimli oyunculardan oluşurlar. Bu nedenle en ufak başarısızlık bile hissetseler o projeye yatırım yapıp güven vermeyeceklerdir. Yine de herkes hata yapabilir…
Herhangi bir ICO, girişim sermayesi desteği almışsa, ne yapıp edip bunu tüm mecralarda dile getirmek isteyecektir. Girişim sermayesi elde etmiş ICO projelerinin web sitelerinde büyük puntolarla bu durum ifade edilecektir. Yine de, bu ifadenin doğru olup olmadığını en az iki kez kontrol etmekten zarar gelmez.
ICO hakkında BitcoinTalk'taki “ANN” başlığını okuyun
BitcoinTalk.org, Bitcoin'e ve kripto para birimleri ile ilgili her konuya dair en büyük forum konumunda. ICO'lar söz konusu olduğunda, bu sayfa kesinlikle çok kullanışlı. Zira her türlü duyuru bu platformda “ANN” ifadesi ile yapılır. Yatırım yapmayı düşündüğünüz ICO burada yer almıyorsa üstüne bir çizgi atın.
Özellikle projenin teknik yönlerini anlamak için gerekli bilgiye sahip değilseniz, başlık altında yazılan yorumları dikkatlice okumanız faydanıza olacaktır. Açılan bu başlıklar ve katılımcıların geliştiricilere sorduğu sorulardan ibaret olan yorumlar, ICO'nun gerçek olduğunun en büyük kanıtıdır.
Kripto para birimi topluluklarında ve bu forumda, kullanıcı itibarı çok önemlidir. Her gönderide, kullanıcının itibar puanı ve gönderdiği mesaj sayısı gibi bilgiler yer alır. Genel kanı olarak, kullanıcının sıralaması ne kadar yüksek olursa o kadar güvenilir sayılır.
Bahsini ettiğimiz bu duyuru başlıkları, geliştiricilerin ne kadar duyarlı olduklarını kontrol etmek için de harika fırsat sunar. Soruları yanıtlamıyor veya başlıkta aktif bulunmuyorlarsa, bu iyiye işaret değildir. Ayrıca, geliştiricilerin projelerine ne kadar duyarlı olduklarını kontrol etmek için dilediğiniz zaman kişisel mesaj göndermeyi deneyebilirsiniz.
Teknik dokümanı (white paper) okuyun
ICO’nun en önemli kriteri olan bu doküman, neye yatırım yapacak olduğunuzu anlamanın en iyi yoludur. Projenin detayları, hedefleri, hangi sorunlara çözüm getirdiği ve hangi alanlarda yenilik sunacağı gibi ayrıntılar bu dokümanda gizlidir.
Temel olarak ICO’lar, hemen her yatırımcı çeşidinden fon toplamak anlamına gelen crowdfunding (kitle fonlaması) projelerinin bir benzeridir. Dolayısıyla geliştiriciler, projelerinin hedeflerini net ve nispeten basit bir şekilde anlatmayı başarmalıdırlar.
İyi bir white paper, yatırımcı ve geliştiriciler arasındaki yasal çerçevenin ana hatlarını da çizecektir. Öncelikli olarak ICO projesine dair şartlar ve koşullar doküman içinde yer almalıdır. Öte yandan token dağıtımına dair bilgiler de büyük önem arz eder. Token’ların yatırımcılara ne zaman ve nasıl gönderileceğine dair ayrıntılı açıklama sunulması gerekir. Token dağıtım zamanının paylaşılan yol haritası üzerinde gösterilmesi iyi bir işarettir, çünkü projenin her aşamasında belli oranda yatırım lazım olacaktır.
Teknik dokümanda cevap verilmesi gereken önemli bir soru da, projenin neden kendi özel token’ına ihtiyaç duyduğudur. Bitcoin veya Ethereum gibi halihazırda kullanımda olan kripto birimleri neden kullanılamıyor? Aynı soru blockchain teknolojisinin kullanımı için de geçerli…
Daha önce de belirtildiği gibi güvenilir projeler, potansiyel yatırımcılarına en azından detayları anlaşılabilir yol haritası sağlar. Yol haritası sayesinde; toplanan paranın tam olarak nasıl kullanılacağı, fiyatlandırma modeli ve şirketin sahip olacağı değer gibi konularda bilgi sahibi olmak mümkündür.
Son olarak ve belki de en önemlisi, yatırımların emanet (escrow) cüzdanında saklandığından emin olmanız gerekir. Buradaki en iyi senaryo, emanet hizmetinin bir kişi veya şirket tarafından sunulması değil, Ethereum akıllı sözleşmeleri aracılığıyla otomatik biçimde yapılmasıdır.
Kodun kalitesini değerlendirin
ICO projesinin çalışan herhangi bir kodu yoksa ya da varsa ama açık kaynaklı değilse, bu çok ama çok büyük bir eksi puandır.
Eğer küçük de olsa programlama tecrübeniz veya kod okuma bilginiz varsa, ICO’yu değerlendirirken bu özelliğinizi kullanmalısınız. Sadece kodları analiz ederek proje ve geliştiricileri hakkında çok şey anlayabilirsiniz.
